ອານາຈັກຈາມປາ(ຈຳປາ ?)

ອານາຈັກຈາມປາ(ຈຳປາ ?)
- ອານາຈັກຈາມປາ ເປັນອານາຈັກບູຮານ ມີອາຍຸຢູ່ແຕ່ ສະຕະວັດທີ່ ໒ ແຫ່ງຄິດຕະການ, ຕັ້ງຢູ່ທາງ ທິດໃຕ້ຂອງຈີນ ແລະຢູ່ທາງເໜືອຂອງຟູນັນ, ການກຳນົດທີ່ຕັ້ງແລະຂອບເຂດຂອງອານາຈັກນີ້ ປັດຈຸບັນ ກຳນົດເອົາ ນະຄອນເວຫ໌ ເປັນສູນກາງ, ກວາງນາມ, ຖົວຖຽນ, ແຜນຣັງ ແລະຍາຈາງ ອານາຈັກຈາມ ເປັນອານາຈັກເອກຣາດເຫີງນານ ອາດເພາະດ້ວຍສາສນາ ແລະວັດທະນະທັມທີ່ເຂັ້ມແຂງ ຈຶ່ງບໍ່ໃຫ້ ຊາດອື່ນຄອບຄອບໄດ້ ແມ່ນແຕ່ປັດຈຸບັນນີ້ ອານາຈັກຈາມໄດ້ສູນສິ້ນແລ້ວ ແຕ່ຊົນຊາດຈາມຍັງຄົງຢູ່ ພວກຂົາຍັງສືບຕໍ່ເຊື້ອຊາດ, ເຜົ່າພັນ, ປະເພນີ ແລະວັດທະນະທັມຂອງເຂົາ ໃນດິນແດນຂະເໝນ, ຫວຽດນາມ
- ນັກມະນຸດວິທະຍາ ໄດ້ຈັດຊົນຊາດຈາມໄວ້ໃນພວກ ມາລາໂຍໂພລິນີຊຽນ, ເດີມພວກຈາມເປັນຊາວທະ
ເລ ຈຶ່ງມີຄວາມຊຳນານໃນການເດີນເຮືອ ຕໍ່ມາໃນ ຄ.ສ ໔໔໖ ຊົນຊາດຈີນໄດ້ຍົກທັບຣາຊະທານີຂອງ ຊາວຈາມລົງໄດ້.
- ເມື່ອສະຕະວັດທີ ໖ ຄິດຕະສະຕະວັດ ຊາວຈີນຊື່ມາຕວນຫຼິນ ໄດ້ຂຽນເລື່ອງຂອງຊາວຫຼີນຍີ່ ຫຼືຊາວຈາມ ວ່າ “ຊາວບ້ານສ້າງເຮືອນດ້ວຍດິນຈີ່ ແລະສາບດ້ວຍປູນ ຍິງແລະຊາຍມີຜ້າຝ້າຍຜືນດຽວຫໍ່ຫຸ້ມຮ່າງກາຍ ມັກເຈາະຫູ ແລະຫ້ອຍບ້າງນ້ອຍໆ ຊົນຊັ້ນສູງໃສ່ເກີບໜັງ ພວກໄພ່ເດີນຕີນເປົ່າ ພຣະຣາຊາຊົງພຣະ ມາລາຊົງສູງ, ຊົງຊ້າງ ແລະລ້ອໃດ້ວຍບໍລິພານຖືທຸງ ແລະກົດກັ້ງ”.
- ສະຕະວັດທີ ໑໓ ນັ້ນຊາວຈາມປາ ໄດ້ຖືກກອງທັບຂອງພຣະເຈົ້າໄຊຍະວໍຣະມັນທີ ໒ ກະສັດອານາຈັກ ຂອມ ແລະຕໍ່ມາໃນ ຄ.ສ ໑໓໑໓ ຂຸນຣາມຄຳແຫງ ໄດ້ປະກາດຕົນເປັນເອກຣາດຈາກຂອມ, (ໜ້າຈະເປັນ ການປະກາດຕົວເປັນເອກະລາດຈາກລ້ານຊ້າງຊຽງດົງດ້ວຍ) ປີ ຄ.ສ ໑໓໕໓ ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາດ ທ້ອນໂຮມອານາຈັກລ້ານຊ້າງເປັນອັນໜຶ່ງອັນດຽວກັນ, ເຖິງວ່າການທ້ອນໂຮມອານາຈັກລ້ານຊ້າງຂອງ ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ບໍ່ໄດ້ແຕະຕ້ອງອານາຈັກຈາມກໍຕາມ ແຕ່ໃນຂະນະນັ້ນເອງ ເມື່ອຂອມເປັນເປັນມະຫາ ອຳນາດອ່ອນແອ ທັງຍັງໄດ້ປະເຊີນໜ້າກັນກາຍເກີດຂຶ້ນຂອງຊົນຊາດສຍາມໃນອະຍຸທະຍາໄດ້ຂະ ຫຍາຍອຳນາດລົງໄປຝັ່ງທະເລຕະເວັນຕົກ ແລະຝັ່ງທະເລາຕາເວັນອອກ ພ້ອມທັງຍົກທັບມາຍຶດເອົາ ຫົວເມືອງຂອງຊົນຊາວໄທລາວໃນສຸໂຂໄທໃນປີສະຕະວັດທີ ໑໔ ເຮັດໃຫ້ອຳນາດຂອງສຸໂຂໄທຢຸດຂະ ຫຍາຍຕົວໃນສະໄໝ ຂອງພຣະຍາລິໄທ, ເມື່ອສຍາມມີອຳນາດຂຶ້ນ ຈຶ່ງຖືວ່າເປັນ ໄພຕໍ່ການຂະຫຍາຍ ອຳນາດຂອງຂອມ ແລະຈາມ ເຫດຜົນໜຶ່ງ ກໍເປັນຍຸກປ່ຽນແປງຈາກການເຊື່ອຖື ສາສານາພຣາມຮິນດູ ມາເປັນສາສນາພຸດ ຈຶ່ງເຮັດໃຫ້ຂອມອ່ອນແອອຳນາດລົງ, ທາງອານາຈັກຊຽງດົງ ຊຽງທອງ ຈຶ່ງສົ່ງພຣະ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາດ ລົງໄປສຳພັນທາງການທູດກັບອານາຈັກຂອມ ແລ້ວພຣະ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາດ ຈຶ່ງຂະຫຍາຍອຳນາດຕັດທາງຂະຫຍາຍຕົວຂອງສຍາມໄວ້ ໃນລ່ອງແມ່ນ້ຳຊີ, ມູນ, ຈົນຮອດສາຍພູເພັດ ສະບູນ ຮອດແມ່ນ້ຳກົກ, ວັງ, ຍົມ, ນ່ານ ເປັນການຕັນທາງບໍ່ໃຫ້ສຍາມຂະ ຫຍາຍອິດທິພົນສູ່ອານາ ຈັກຈາມ ແລະຂອມໄດ້.
- ເຖິງປານນັ້ນ ມາຮອດປີ ຄ.ສ ໑໔໗໑ ຣາຊະວົງເລ ຂອງດາຍຫວຽດໄດ້ຍົກທັບມາຕີ ໍຣາຊະທານີນະຄອນ ວິໄຊ(ບິນດິ່ນ)ຂອງຊາວຈາມຈົນແຕກ ຊາວຈາມເສັຍຊີວິດ ໖໐.໐໐໐ ຄົນ, ເປັນຊະເລີຍ ໓໐.໐໐໐ ຄົນ, ເຮັດໃຫ້ຈາມເສັຍຄວາມເປັນຊາດລົງໃນຂະນະນັ້ນ, ຈາມໄດ້ຕົກເມືອງຂຶ້ນຂອງຊາວດາຍຫວຽດ, ຈົນມາ ຮອດປີ ໑໙໐໐ ອານາຈັກຈາມ ຍັງປາກົດຕົວໃນແຜນທີ່ໂລກໃນນາມອານາຈັກອານາມ ເຊິ່ງຄູ່ກັບອານາ ຈັກດາຍຫວັດໃນສະຫະພັນອິນດູຈີນ ຈົນມາເຖິງປີ ໑໙໔໕ ອານາຈັກອານາກໍຜນວກເຂົາເປັນສ່ວໜຶ່ງ ຂອງວຽດນາມ ເມື່ອຝຣັ່ງປຣາໄຊໃນອິນດູຈີນແລ້ວ ອາະເມຣິກາແບ່ງອານາຈັກຂອງຫວຽດນາມອອກ ເປັນ ໒ ຄື ຫວຽດນາມເໜືອ ມີສູນກາງຢູ່ຫ່າໂນ້ຍ ແລະຫວຽດນາມໃຕ້ ມີສູນກາງຢູ່ໄຊງ່ອນ ແຕ່ສຳນັກ ພຣະຣາຊະວັງຂອງກະສັດວຽດນາມໃຕ້ຢູ່ນະຄອນເວຫ໌ ປີ ໑໙໙໗໕ ຫວຽດນາມປົດປ່ອຍຫວຽດນາມໃຕ້ ໄດ້ ຈຶ່ງລວມເປັນປະເທດສາທາລະນະລັດ ສັງຄົມນິຍົມ ຫວຽດນາມເທົ້າປັດຈຸບັນ.

ທີ່ມາຂອງ ຊຽງທອງ ແລະສຸໂຂທັຍ

ຊຽງທອງ
- ຊຽງທອງ ເປັນຊື່ເມືອງໃນ ອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ປາກົດຕົວຄັ້ງແຮກໃນສະໄໝພຣະຍາລັງທິຣາດ ເຊິ່ງກ່ອນໜ້ານັ້ນຮຽກວ່າຊຽງດົງ ກ່ອນຈະເປັນຊຽງດົງ ຊື່ວ່າເມືອງຊວາ ປັດຈຸບັນພັດທະນາມາເປັນເມືອງຫຼວງພຣະບາງ ໃນສະຕະວັດທີ ໑໖ ສະໄໝພຣະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິຣາດ ຄວາມໝາຍຂອງຄຳວ່າ "ຊຽງທອງ" ເປັນດັ່ງນີ້ ຄື
- ຊຽງ ມີຄວາມໝາຍວ່າ "ວຽງ-ເມືອງ-ນະຄອນ-ບູຣີ" ຄວາມໝາຍທາງເລີກ ອາດໝາຍເຖິງ "ດີ, ງາມ, ປະເສີດ" ກໍໄດ້.
- ທອງ(ທອງຄຳ) ມີຄວາມໝາຍວ່າ "ຄຳ, ຮຸ່ງເຮືອງ, ງາມ" ຄວາມໝາຍອາດໝາຍເຖິງ ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງກໍໄດ້.
ເມື່ອລວມສອງຄຳເຂົ້າກັນ ກໍໝາຍເຖິງ "ເມືອງທີ່ມີຄວາມຈະເຣີນຮຸ່ງເຮືອງ" ນັ້ນເອງ, ຫາກຈະແປທາງກົງກັບຄຳສັບ ຈະແປວ່າ "ເມືອງຄຳ ຫຼືເມືອງແຫ່ງທອງຄຳ" ຖ້າເປັນດັ່ງນັ້ນ ຄຳວ່າ "ສຸວັນນະພູມ" ອາດກົງກັບຄຳວ່າຊຽງທອງ, "ສຸວັນນະ" ພາສາປາລີແປວ່າ "ຄຳ" ສ່ວນຄຳວ່າ "ພູມ" ພາສາປາລີຂຽນ "ພູມີ" ແປວ່າ ເຂດແດນ, ປະເທດ, ບ້ານ (ພາສາຂະເໝນ) ເມືອງ, ນະຄອນ, ບູຣີ, ວຽງ, ຊຽງ ສະນັ້ນ "ຊຽງທອງ" ຈຶ່ງຖືກແປວ່າ "ເມືອງທອງຄຳ  ຫຼືເມືອງຄຳ" ລ້ວນແຕ່ກົງກັບສຸວັນນະພູມ ແລະສຸວັນນະ ພູມເອງກໍແປວ່າ "ເມືອງແຫ່ງຄວາມຮຸ່ງເຮືອງ" ເໝືອນກັນ ດ້ວຍເຫດນັ້ນ ຄຳວ່າຊຽງທອງ ໝາຍເຖິງເມືອງແຫ່ງຄວາມຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ.

ສຸໂຂທັຍ(ໄທ)
- ສຸໂຂທັຍ ເປັນຊື່ເມືອງຂອງຊາວໄທ(ໄຕ) ບໍ່ປາກົດຊື່ ອານາຈັກຈະແຈ້ງ ຊື່ເມືອງອາດເປັນຊື່ດຽວກັບຊື່ອານາຈັກກໍໄດ້, ປາ ກົດຕົວຄັ້ງແຮກໃນຂຸນບາງກາງທ່າວ ຫຼືຂຸນສີອິນທຣາທິດ ແລະຍັງຄົງຕົວມາຮອດປັດຈຸບັນ.
- ສຸໂຂທັຍ ໃນທັດສະນະຂອງຊາວໄທຍ໌ ມີຄວາມໝາຍເຖິງ ເມືອງແຮ່ງຮຸ່ງອາຣຸນ ຫຼືເມືອງແຫ່ງຄວາມຮຸ່ງເຮືອງ ເຊິ່ງມີຄວາໝາຍກ່ຽວຂ້ອງກັບ "ຊຽງທອງ" ແຕ່ຫາກແປ ຕາມສັບ ຄຳວ່າ "ສຸຂະ" ອາດໝາຍເຖິງ "ຄວາມສຸກ" ຜະສົມ ຫຼືສົນທິກັບ "ອຸທັຍ" ແປວ່າ "ຮຸ່ງເຮືອງ ຫຼືຮຸ່ງອະຣຸນ" ເຊິ່ງວິເຄາະຕາມສັບ ຄື "ສຸຂະ+ອຸທັຍ" ເອົາ ×ະ ກັບ ×ຸ ຜະສົມກັນກາຍເປັນ "×ູ ກໍໄດ້ ເປັນ ໂ× ກໍໄດ້"(ອະກັບອຸເປັນໂອ) ທີ່ນີ້ເລືອກເອົາ ໂ× ສະນັ້ນຈຶ່ງເປັນ "ສຸໂຂທັຍ" ບາງທ່ານ ອະທິບາຍວ່າ "ເມືອງທີ່ມີຄວາມສຸກຂອງຊາວໄທຍ໌(ທະຍະ) ເນື່ອງການຕີຄວາມໝາຍຂອງນັກປະຫວັດສາດໄທຍ໌ ທີ່ວ່າ "ທະຍະ" ໝາຍເຖິງ "ທັຍ" ແລ້ວແປງເປັນ "ໄທຍ໌" ຫາກເປັນເຊັ່ນນັ້ນແທ້ ເມືອງສຸໂຂທັຍ ກໍ ໝາຍເຖິງເມືອງໄທລາວ ທີ່ມີຄວາມສຸກຮຸ່ງເຮືອງຂຶ້ນ ແລະຫາກແປຕາມສັບທີ່ວ່າ “ສຸຂະ+ອຸທັຍ” ກໍຈະໄດ້ຄວາມໝາຍວ່າ ເມືອງແສງສະຫວ່າງຂອງຄວາມສຸກກຳລັງເກີດຂຶ້ນ(ແສງສະຫວ່າງແຫ່ງຄວາມສຸກ) ຫາກຖືວ່າ ທະຍະ ເປັນໄທຍ໌ "ໄທ" ຄຳນີ້ກ່ຽວຂ້ອງກັບ "ໄທລາວ" ໂດຍກົງ ແລະເມືອງສຸໂຂໄທ ກໍເປັນເມືອງ ໜຶ່ງຂອງໄທລາວໃນສະໄໝພະຍາລັງທິຣາດ ໃນ ສະໄໝດຽວກັບຂຸນຣາມຄຳແຫງນັ້ນ ພຣະຍາລັງທິຣາດເປັນຕຳແໜ່ງສູງກວ່າຂຸນ ອຳນາດຂອງສຸໂຂໄທ ຕ້ອງຂຶ້ນກັບ ພຣະຍາລັງທິຣາດໃນລ້ານຊ້າງ(ຊຽງດົງຊຽງທອງ) ຄັນເປັນດັ່ງນັ້ນແທ້ ຄຳທີ່ປາກົດໃນສີລາຈາຣືກຣາມຄຳແຫງຫຼັກທີ ໑ ທີ່ວ່າ "ເມືອງສຸໂຂທັຍ.....ຮອດເມືອງຊວາ" ກໍຂັດກັບຄວາມເປັນຈິງ ຫຼືຫາກເປັນຈິງຕາມສີລາຈາຣືກນັ້ນອ້າງເຖິງ ກໍສອດຄ່ອງກັບຄຳວ່າ "ເທົ້າຮອດຝັ່ງຂອງ" ກໍໝາຍວ່າເມືອງສຸໂຂທັຍ ມີອານາເຂດຮອດຊຽງທອງ ແຕ່ອຳນາດນັ້ນ ອາດ ຕຳ່ກວ່າຊຽງດົງ-ຊຽງທອງ ພຣະຍາລັງທິຣາດ ແລະພຣະຍາສຸວັນນະຄຳຜົງ ເມືອງສຸໂຂທັຍຕ້ອງຂຶ້ນກັບຊຽງດົງຊຽງທອງ.

ຮ່ອງຮອຍການຕັ້ງຖິ່ນຖານຂອງຊົນຊາດລາວບູຮານ

ໂດຍ: ພອຈ.ເນືອງພິລັກ ໂຊຕິທອນ

ຮ່ອງຮອຍການຕັ້ງຖິ່ນຖານຂອງຊົນຊາດລາວບູຮານ
໑. ການຕັ້ງຖິ່ນຖານ.
ຈາກຫຼັກຖານບູຮານຄະດີ ເປັນທີ່ເຊື່ອຖືໄດ້ວ່າຊຸມຊົນລາວບຸຮານ ຫຼືຊຸມຊົນບູຮານທີ່ປາກົດຕົວ ໃນດິນແດນລາວ ແລະດິນແດນສອງຝາກຝັ່ງແມ່ນຳ້ຂອງ (ຝັ່ງລາວ-ໄທຍ) ນັບເປັນເວລາແຕ່ ໔.໐໐໐ ເຖິງ ໑.໐໐໐ ປີ.
ການຂຸດພົບຊາກວັດທະນະທຳຫຼາຍແຫຼ່ງ ແລະແຫຼ່ງວັດທະນະທຳໃຫຍ່ໆ ຄື ແຫຼ່ງວັດທະນະ ທຳບ້ານຊຽງ ເຊິ່ງຢູ່ໃນລ່ອງແມ່ນຳ້ສົງຄາມ ຊີ້ໃຫ້ເຫັນວ່າຊຸມຊົນບູຮານທີ່ມີວິວັດທະນາການທາງເທັກ ໂນໂລຊີທີ່ເກົ່າແກ່ ທີ່ສຸດແຫ່ງໜຶ່ງຂອງໂລກ ແລະຂອງອາຊີ ເຊິ່ງວັດທະນະທຳບ້ານຊຽງນີ້ ມີອາຍຸ ໔.໐໐໐ ປີ, ສາມາດຫຼອມສຳຣິດມາ ເຮັດເປັນເຄື່ອງມືຕ່າງໆໄດ້ ວັດທະນະທຳບ້ານຊຽງນີ້ ໄດ້ກະຈ່າຍຕົວ ແລະສືບທອດໄປເຖິງວັດທະນະທຳ ນາດີ(ກິ່ງອຳເພີໜອງນາຄຳ) ບ້ານໂນນນົກທາ(ອຳເພີພູວຽງ) ບ້ານໂນນເມືອງ(ອຳເພີຊຸມແພ) ແລະໂນນໄຊ (ອຳເພີຂອນແກ່ນ ຈັງຫວັດຂອນແກ່ນ).

ວັດທະນຳທຳເຫຼົ່ານີ້ ໄດ້ປາມີສ່ວນພົວພັນກັນໂດຍກົງ ກັບແຫຼ່ງວັດທະນະທຳເຫຼົ່າປາໂກ ເມືອງໄຊທານີ ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ, ເຊິ່ງໄດ້ກະຈາຍຕົວຢູ່ບໍລິເວນລ່ອງງື່ມ, ສິ່ງທີ່ເຫັນໄດ້ຈະແຈ້ງ ນອກຈາກທອງສຳລິດແລ້ວ ສິ່ງທີ່ເໝືອນກັນກໍຄື ເຄື່ອງປັ້ນດິນເຜົາລາຍເຊືອກ ແລະສີຕ່າງ ແມ່ນມີວິວັດທະນາການໃນຍຸກດຽວກັນ.

ຊຸມຊົນອີກຊຸມຊົນນໜຶ່ງທີ່ມີການພົວພັນໂດຍກົງ ກັບວັດທະນະທຳເຫຼົ່າປາໂກ ແລະບ້ານຊຽງ ເຖິງວ່າຈະຢູ່ໃນພື້ນທີ່ທີ່ໄກ ອອກໄປກໍຕາມ ຄື ວັດທະນະທຳກຸ່ມແມ່ນຳ້ຊີ ແລະແມ່ນຳມູນໃນເຂດຈັງຫວັດບູຣີຣັມ, ມະຫາສາຣະຄາມ, ຮ້ອຍເອັດ, ສຸຣິນ ຈົນເຖິງອຸບົນຣາຊະທານີ ເຊິ່ງມີການພົວພັນກັບແຫຼ່ງວັດທະນະທຳຈຳປາສັກ ເຊິ່ງເຊື່ອກັນວ່າເປັນວັດທະນະທຳບູຮານ ຫຼາຍພັນປີ, ແຫຼ່ງວັດທະນະທຳ ເຫຼົ່ານີ້ປາກົດເຫັນເຄື່ອງປັ້ນດິນເຜົາ ທີ່ມີສີຂາວເນື້ອບາງ ແລະເຜົາດ້ວຍໄຟທີ່ມີຄວາມຮ້ອນສູງ ມີທັງລາຍແຕ້ມສີ, ລາຍເຊືອກທາບທັບ ແລະແບບຈຸບນຳ້ຕົມສີແດງ ທັງຍັງມີການຂີດເສັ້ນ ໔-໕ ເສັ້ນ ໃນຊັ້ນດິນຕໍ່າສຸດ ມັກຈະພົບພາຊະນະດິນ, ເຜົາແບບໜ້າ ເນື້ອບໍ່ລະອຽດບໍ່ມລາຍແຕ້ມສີ.

ສະໄໝນີ້ ຈະຮຽກວ່າວັດທະນະທະນະທຳ ສີໂຄຕະປຸຣະ ແລະເຊດຖະປູຣະຢູ່ໃນລະຫວ່າງພຸດ ທະສະຕະວັດທີ ໑໒ ກັບໄປ, ເຊິ່ງພົວພັນໂດຍກົງກັບວັດທະນະທຳເຫຼົ່າປາໂກເຊິ່ງເຮົາຈະຮຽກວ່າວັດທະນະທຳຈັນທະປຸຣະພຸດທະສະຕະວັດທີ ໓-໖, ວັດທະນະທຳບັນດາເຂດແຄວ້ນເຫຼົ່ານີ້ ໄດ້ຮັບວັດທະນະທຳຮີນດູໃນເຂດ ກ່ອນພຸດທະສະຕະວັດ ຈົນຮອດສະຕະວັດທີ ໓ ແລະມີການຜະສົມ ຜະສານກັບວັດທະນະທຳພຸດໃນພຸດທະສະຕະວັດທີ ໖ ຫາພຸດທະສະຕະວັດທີ ໑໒ ຜັນຂະຫຍາຍມາ ເລື້ອຍໆ ວັດທະນະທຳນີ້ຍັງສົ່ງຜົນໄປຍັງບໍຣິເວນດິນແດນທະວາຣະວະດີ ມີການພົວພັນກັນໂດຍກົງ ຈຶ່ງເກີດແຫຼ່ງຊຸມ ຊົນຂຶ້ນຕາມເສັ້ນທາງແຫ່ງວັດທະນະທຳ ດັ່ງກ່າວຢ່າງໜາແໜ້ນໃນແຂວງໄຊຍະພູມ, ຂອນແກ່ນ, ມະຫາສາຣະຄາມ, ກາລະສິນ, ຮ້ອຍເອັດ, ຍະໂສທອນ ແລະອຸບົນ, ເຊິ່ງພົບຊຸມຊົນຂະໜາດໃຫຍ່ ໃນບໍຣິເວນຝັ່ງຂອງກຳ້ຕາເວັນອອກ ໃນລ່ອງແມ່ນຳ້ເຊບັ້ງໄຟ, ສາຍພູຫີນປູນເຊິ່ງເປັນສິ່ງ ທີ່ລາວເຮົາພົບຫຼັກຖານໃໝ່ ທີ່ສະໜັບສະໜູນທິດສະດີນີ້ ເມື່ອປີ ຄ.ສ ໒໐໐໘, ເຄື່ອງເງິນເຄື່ອງຄຳບ້ານໜອງເຮືອທອງ, ສີມາຫີນສະໄໝສີໂຄດຕະບອງຕອນຕົ້ນ, ໜອງບູຮານ ແລະຄູເມືອງບູ ຮານໃນຝັ່ງ ແມ່ນຳ້ເຊບັງໄຟຝັ່ງໃຕ້, ອັນເປັນເມືອງບູຮານເພາະໃນວັດຖຸເຫຼົ່ານີ້ ເປັນຕົ້ນແມ່ນພາພານເງິນ ແລະໂອຄຳ ຈະເຫັນອັກສອນສະໄໝປັນລະວະ, ວັດຖຸບູຮານເຫຼົ່ານີ້ມີລາຍບູຮານ ເຊິ່ງບໍ່ແມ່ນລາຍຂອງຂອມ ແລະເປັນລາຍທີ່ມີສ່ວນ ຄ້າຍກັບລາຍລາວ ມີຄວາມລະອຽດ ແລະປາຍແຫຼມ, ນອກຈາກນັ້ນຍັງມີເພັດນິນຈີນດາ ປະດັບກະອູບ, ໃນປີດຽວກັນນັ້ນ ຍັງໄດ້ພົບເມືອງບູຮານທີ່ເມືອງເຊໂປນຮຽກວ່າທົ່ງນາເງືອກ ມີຄ້ອງບັ້ງລຸ້ນ ໑ ເປັນວັດທະທຳໄຕລາວບູຮານ ຮ່ວມສະໄໝສີໂຄຕະປຸຣະ.

ວັດທະນະທຳສີມາຫີນ, ພາຊະຫີນ, ພາຊະນາເຄືອງປັ້ນດິນເຜົາ, ວິຫານ, ສະຖູບ, ເຈດີ ເຫຼົ່ານີ້ ພົບຢູ່ຫຼາຍເມືອງສຳຄັນ ເທິງສອງຟາກຝັ່ງແມ່ນຳ້ຂອງ.

ຝັ່ງຂອງຕາເວັນຕົກ ມີຄື.
໑. ເມືອງກາຫຼົງ ທີ່ອຳເພີຄອນສະຫວັນຈັງຫວັດໄຊຍະພູມ.
໒. ເມືອງບູຮານທີ່ວັດພຣະທາດບ້ານເກິ້ງ ທີ່ອຳເພີພູຂຽວ ຈັງຫວັດໄຊຍະພູມ.
໓. ເມືອງກັນທະຣະວິໄຊ ອຳເພີກັນທະຣະວິໄຊ ມະຫາສະລະຄາມ.
໔. ເມືອງຊຽງຫຽນ ອຳເພີມະຫາສາຣະຄາມ
໕. ເມືອງຟ້າແດດສູງຍາງ ອຳເພີກົມມະລາໄສ ແຂວງຮ້ອຍເອັດ.
໖. ເມືອງຈັມປາຂັນ ອຳເພີສຸວັນນະພູມ ຈັງຫວັດຮ້ອຍເອັດ.
໗. ເມືອງນະຄອນຈຳປາສີ ອຳເພີນາດູນ ຈັງຫວັດມະຫາສາຣະຄາມ.
ນະຄອນຈຳປາສີ ເປັນນະຄອນຂະໜາດໃຫຍ່ ໃນສະໄໝສີໂຄຕະປຸຣະ ມີຄູນຳ້ອ້ອມຮອບ ແລະ ມີການຢູ່ອາໄສສືບ ຕໍ່ມາເຖິງສີໂຄຕະບູຣີ, ຊາຍຟອງບູຣີຈົນຮອດສະໄໝລົບບູຣີ, ຊຽງແສນ, ເມືອງດັ່ງ ກ່າວມີເຈດີສະໄໝສີໂຄຕະບູຣີ, ຊາຍຟອງບູຣີຈົນຮອດສະໄໝລົບບູຣີ, ຊຽງແສນຫຼວງຫຼາຍ(ສະໄໝນີ້ ທາງໄທຍ໌ວ່າສະໄໝທວາຣວະດີ) ກາງເມືອງມີເນີນສາສນາສະຖານ ກໍ່ດ້ວຍສີລາແດງ ຊາວບ້ານຮຽກ ວ່າສາລານາງຂາວ, ເປັນທີ່ພົບສີລາຂອມ ທີ່ກ່າວເຖິງພຣະນາມກະສັດ ພຣະບາດກັມຣະເຕັງອັນ ສີວໍຣະມັນເທວະ ເຊິ່ງອາດໝາຍເຖິງພຣະເຈົ້າໄຊຍະວໍຣະມັນທີ ໕ ຫຼືພຣະເຈົ້າໄຊຍະວໍຣະມັນທີ ໖ ກໍເປັນໄດ້, ເຊິ່ງພຣະນາມກະສັດທັງສອງນີ້ ແມ່ນເປັນກະສັດໃນຍຸກທີ່ຂອມເຮືອງ ອຳນາດມາເຖິງສີໂຄຕະບູຣີ, ຈັນທະບູຣີ, ແລະຊາຍຟອງບູຣີໃນລ່ອງນຳ້ເຊບັງໄຟ ແລະນຳ້ງື່ມ.
ສະໄໝສີໂຄດຕະບູຣີ, ລວມໄປຮອດສຸໂຂໄທ ລົບບູລີ ອາຍຸທະຍາ ໃນລ່ອງແມ່ນໍ້າເຈົ້າຍາ ແລະພາກອີສານຂອງໄທຍ, ຈັນທະບູຣີ ແລະຊາຍຟອງນັ້ນ ມີການຂະຫຍາຍວັດທະນະທຳຂອມມາ ຍັງລ່ອງແມ່ນຳ້ຊີ, ມູນ ສ່ວນໃຫ່ເຂົ້າມາທາງສາຍພູ ເຂົາພະນົມດົງຮັກ ນັບຕັ້ງແຕ່ພຸດທະສະຕະວັດທີ ໑໖ ຫຼືນັບແຕ່ສະໄໝພຣະເຈົ້າສຸຣິຍະວໍຣະມັນທີ ໑ ເປັນຕົ້ນມາ ທັງມີປາກົດບູຮານສະຖານ ທີ່ເປັນສາສະໜາສະຖານສີລາແລງ ຢູ່ເປັນໄລຍະຕັ້ງແຕ່ບໍຣິເວນນຳ້ລ່ອງນຳ້ມູນ ຜ່ານໄປທາງແຂວງໄຊະພູມ ຂອນແກ່ນ ມະຫາສະຣະຄາມ ຮ້ອຍເອັດ ເຊິ່ງວັດທະນະທັມຂອມສະໄໝນີ້ ມີສູນກາງຢູ່ ໔ ແຫ່ງຄື ເສດຖະປຸຣະ(ຈຳປາສັກ ເມືອງເກົ່າພະພີນ) ໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວໃນລ່ອງແມ່ນຳ້ຊີມູນ ສ່ວນສູນກາງ ຂອງຂອມ ທີ່ຊາຍຟອງປຸຣະ(ເມືອງຫາດຊາຍຟອງ)ນີ້, ໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວຢູ່ໃນລ່ອງແມ່ນຳ້ງີ່ມ ເຊບັງໄຟ, ນຳ້ເຊບັງຫຽງ, ນຳ້ເຊໂດນ ແລະນຳ້ເຊກອງ, ນຳ້ສົງຄາມ ແຖວມະຫາສາຣະຄາມ, ອຸດອນທານີ, ວຽງ ຈັນຮອດສາຍພູເພັດຊະບູນ ຂ້າມດົງພະຍາໄຟໄປຍັງດິນແດນຂອງທະວາຣະວະດີ ຂອງພວກມອນ, ສ່ວນສູນກາງຂອມທີ່ລົບບູຣີນັ້ນໄດ້ຂະຫຍາຍ ໄປທົ່ວພາກເໜືອຂອງໄທຍປັດຈຸບັນ ໄດ້ພົບຫຼັກຖານປະສາດຂອມສະໄໝນີ້ທັງທີ່ຢູ່ໃນລົບບູຣີ ຕະຫຼອດເມືອງເໜືອ, ສ່ວນສູນກາງຂອມທີຊຽງແສນ ແລະສຸວັນນະໂຄມຄຳນັ້ນ ແມ່ນຂະຫຍາຍຕົວຢູ່ໃນພາກເໜືອຂອງໄທຍ໌ ແລະລາວ, ສ່ວນວັດທະນະທັມຂອມໃນ ເມືອງຊວາ(ຫຼວງພຣະບາງ) ນັ້ນ ມີຫຼັກຖານຖານຢູ່, ຫຼັກຖານເມືອງຂອງຂອມໃນສູນກາງຊຽງແສນ, ສຸວັນນະໂຄມຄຳ ແລະເມືອງຊວານີ້ ມີຫຼັກຖານປາກົດຢູ່ແຕ່ຍັງບໍ່ມີຄວາມເດັ່ນຊັດ.

ການຂະຫຍານຕົວຂອງຂອມໃນຊາຍຟອງນີ້ ເຊື່ອວ່າສູນກາງສຳຄັນທີ່ຊາຍຟອງ ເມືອງຈາກໄດ້ ພົບຫຼັກຖານການສ້າງ ໂຮງໝໍທີ່ເມືອງຫາດຊາຍຟອງ ແລະມີຮູບຂອງກະສັດໄຊຍະວໍຣະມັນ ທີ່ນັ້ນ (ເບິ່ງຮູບທີ່ກົມມະລຽນພຣະທາດຫຼວງ) ເຈດີ ແລະສະຖູບທີ່ຊາຍຟອງສະໄໝນີ້ຍັງປາກົດຮາກຮາກຖານຢູ່, ແລ້ວຈຶ່ງຂະຫຍາຍຕົວໄປຍັງເມືອງວຽງຄຸກ, ເມືອງໜອງ ຫານ້ອຍ, ໜອງຫານຫຼວງຈົນເຖິງຮ້ອຍເອັດ, ໃນປີ 2010 ທາງລາວກໍພົບພະພຸດທະຮູບສີລາສະໄໝຊາຍຟອງ ທີ່ສະຖານທີ່ສ້າງບ້ານຈັດສັນ ແລະສະໜາກ໊ອບແທັງລອງຫຼາຍອົງ ເມືອງບູຮານເຫຼົ່ານີ້ພົວພັນກັນໂດຍກົງກັບເມືອງຈັນທະບູຣີ, ເມືອງເກົ່າບ້ານ ເກິນ, ເມືອງເກົ່າວຽງຄຳ(ປາກະຍຸງ) ເມືອງເກົ່າໃນເມືອງທ່າແຂກ ຄືເມືອງຕຸມພະວາງຟ້າຮ່ວນ(ໜອງເຮືອທອງ) ແລະເມືອງເວີນຊາ ໃນລ່ອງນຳ້ເຊບັງໄຟ, ອາດກ່ຽວພັນອຳນາດໄປຮອດເມືອງເກົ່າເຊໂປນ(ທົ່ງນາເງືອກດ້ວຍ).

- ທົ່ງນາເງືອກນັ້ນ ເປັນສະຖານທີ່ພົບຄ້ອງບັ້ງຣຸ້ນໜຶ່ງ(ຄ້ອງບັ້ງຣຸ່ນໜຶ່ງ ເປັນຄ້ອງບັ້ງທີ່ໃຊ້ໃນພິທີກັມຂອງສາສນາແຖນຟ້າ ທີ່ສາບສຸນເປັນສາສນາຂອງຊົນເຜົ່າລາວ ເຊິ່ງມີອາຍຸແຕ່ ໒໐໐໐ ປີກັບໄປ-ປັດຈຸບັນຢູ່ພິພິດທະພັນປະຕິວັດ ເປັນໜ່ວຍທີ ໗ ທີ່ພົບຢູ່ລາວ ເຊິ່ງສົມບູນ ແລະເປັນໜ່ວຍສົມບູນທີ່ສຸດ ໃນຈຳນວນ ໑໓ ໜ່ວຍທີ່ພົບໃນລາວ) ຄ້ອງບັ້ງນີ້ໄດ້ປະກົດຕົວ ທີ່ທົ່ງ ນາເງືອກ ອັນເປັນທີ່ດຽວກັບສະຖານທີ່ຂຸດຄຳ-ທອງ ເຊໂປນ, ເມື່ອເຮົາພົບຄ້ອງບັ້ງ ທີ່ຝັງລົງດີເລີດ ເຖິງ ໒ ແມັດກວ່າເຊັ່ນນີ້ ມັນບໍ່ແມ່ນເລື່ອງທັມມະດາເລີບ, ການພົບຄ້ອງບັ້ງ ເກົ່າເຊັ່ນນີ້ ມັນເປັນຫຼັກຖານສຳຄັນສຳລັບການຢັ້ງຢືນການຂະຫຍາຍ ຕົວຂອງຄົນເຊື້ອຊາດລາວ ແລະຄົນທີ່ນັບຖືສາສນາແຖນຟ້າ ຍິ່ງມັນຝັງຢູ່ເລີກເດີນກວ່າ ໒ ແມັດ ມັນບິ່ງບອກ ອາຍຸການ ຂອງຊຸມຊົນທີ່ເປັນເຈົ້າຂອງໆມັນດ້ວຍ, ອີກຢ່າງໜຶ່ງເຮົາຍ່ອມວິເຄາະໄດ້ອີກວ່າ ຄ້ອງບັ້ງນັ້ນມັນໄດ້ມາຢູ່ທີ່ນີ້ໄດ້ຈັ່ງໃດ ? ເຈົ້າຂອງຂອງມັນເປັນໃຜ ? ເຂົາມາເຮັດຫຍັງຢູ່ທີ່ນີ້ ? ຫຼືວ່າທີ່ນີ້ເຄີຍເປັນເມືອງຫຼວງຂອງຊຸມຊົນບູຮານມາກ່ອນ ຫຼືເປັນພຽງ ຊຸມຊົນ ເຈົ້າຂອງຄ້ອງບັ້ງ ທີ່ເຂົ້າມາສ້າງນິຄົມ ເພື່ອຂຸດຄົ້ນທອງ-ຄຳ, ຫາກເຮົາຄົ້ນຄວ້າໄປເລື້ອຍໆ ເຮົາຈະເຫັນວ່າ ທີ່ນີ້ ຫາກບໍ່ເປັນເມືອງຫຼວງຂອງຊົນຊາດລາວ-ຂອມ-ຈາມ ແລະອື່ນໆແລ້ວ ຊຸມຊົນນີ້ກໍແມ່ນ ຊຸມຊົນຂອງເຈົ້າຂອງບໍ່ຄຳ, ເມື່ອ ເປັນເຊັ່ນນັ້ນ ນອກຈາກເຮົາຈະພົບຄວາມຈະເລີນຂອງຊຸມຊົນລາວບູຮານແລ້ວ ເຮົາຍັງພົບຫຼັກຖານວ່າ "ລາວຫຼືຄົນບູຮານ ທີ່ນີ້ ເຂົາມີຄວາມຊຳນານດ້ານວິທະຍາສາດມາຮ່ວມ ໒໐໐໐ ປິແລ້ວ" ດັ່ງເຮົາຈະເຫັນຫຼັກຖານໃນຄ້ອງບັ້ງນັ້ນ ຄື.

໑. ວິທະຍາສາດ ການຂຸດຄົ້ນ ແລະຜລິດທອງ-ຄຳ.
໒. ວິຊ່າງຫຼໍ່ຫຼອມທອງ.
໓. ວິຊາສີລປະກຳ.

- ນອກຈາກນັ້ນ ຍັງເຫັນເຖິງ ອະຣະຍະທຳລາວ ທີ່ກ່ຽວພັນກັບການດຳຣົງຊີວິດ ການສັງຄົມວັດທະນະທຳ ແລະສາສະ ໜາດ້ວຍ, ຫາກທາງການໄດ້ມີການຄົ້ນຄວ້າຕໍ່ໄປວ່າ ເຂົາພົບຫຼັກຖານການຂຸດຄົ້ນທອງ-ຄຳ ໃນສະຖານທີດັ່ງກ່າວແລ້ວ ໃນອະນາຄົດນັ້ນ ເຮົາຈະພົບຫຼັກຖານຕໍ່ໄປກວ້າງຂວາງ ແລະຄວບຄຸມໄປຮອດພາກໃຕ້ຂອງໄທຍ໌ ພຸ້ນວ່າອິກທິພົບ ຄ້ອງບັ້ງ ນັ້ນ ໄດ້ມີສູນກາງຢູ່ທີ່ເມືອງສີໂຄດທວາຣາລະວະດີ-ສີວິໄຊ ເປັນພຽງເມືອງທ່າຂອງອະນາຈັກສິໂຄຕະບອງ ເຊິ່ງສູນກາງ ຂອງສຸວັນນະພູມນັ້ນບໍ່ອື່ນໄກ ຄື ສີໂຄດຕະບອງ ໜອງເຮືອທອງ ຫຼືທ່າແຂກເກົ່ານັ້ນເອງ.